“De dingen die je nu moet doen moeten nu worden gedaan. Dingen die uitgesteld kunnen worden mag je uitstellen.”
Zo veel mogelijk kringlopen sluiten, voor zowel energie als grondstoffen. Dit is wat René Hilhorst samen met Emilie van Dooren op De Eemhorst proberen na te streven. De Eemhorst begon in eerste instantie als een idee voor een zorgboerderij vanuit een oude bestaande boerderij die een nieuwe toekomst nodig had. Maar toen zijn moeder alzheimer kreeg en er geen verzorgingshuis was dat paste bij de wensen, besloot dit ondernemersechtpaar zelf een verzorgingshuis te beginnen. Met een achtergrond als milieukundige en bestuurskundige nam René de invulling van de wensen op het gebied van duurzaamheid op zich. Onderdeel daarvan was om al vanaf de tekentafel zo duurzaam mogelijk bezig te zijn.
“Voor een pand van 700m2 verbruiken wij minder gas dan een tussenwoning van een galerijflat.”
Het gebouw van De Eemhorst is drie jaar geleden opgeleverd. Doordat er al vanaf het ontwerp gekeken is naar zo duurzaam mogelijk bouwen is het gebouw zelf heel energiezuinig.. Door te starten met een goede isolatie onder het gebouw, in de muren en op het dak is er nauwelijks extra energie nodig om het warm te houden. Dat zijn dingen die je niet kunt uitstellen maar op dat moment moesten worden gedaan.
De hoge isolatie is gecombineerd met een ventilatie systeem dat de warmte uit de oude/ afgevoerde lucht haalt en overbrengt op de verse, inkomende lucht. Het zijn twee aparte luchtstromen, maar de warmte uit de afgevoerde lucht wordt hergebruikt voor verwarming van de verse lucht. In Corona-tijd is dit aspect van aparte luchtstromen heel belangrijk gebleken.
Daarnaast heeft het gebouw vloerkoeling en -verwarming. Deze vloerkoeling is in het bijzonder belangrijk voor de ouderen. Zo vertelt René dat ouderen moeite hebben met warmte maar ook met een airco, door de droge lucht. Hier ontstaat een dilemma, je wil de ruimtes koel houden, maar de droge lucht van de airco niet. Het voordeel van een vloerkoeling is dat hij koelt middels grondwater. Dit water wordt op 150 meter diepte opgeslagen en daar blijft de zomerse warmte hangen. In de winter wordt het systeem omgekeerd en wordt deze warmte gebruikt voor verwarming van het gebouw. De combinatie van hoge isolatie, terugwinnen van warmte uit de verbruikte lucht en in de winter verwarmen met warmte die in de zomer is afgevoerd uit het gebouw geeft een hele lage gasrekening. Hier ontstond echter ook een obstakel: warmte terugwinnen uit verbruikte lucht en warmtepompen voor bodemwarmte gebruikt heel veel stroom. Middels zonnepanelen hebben ze dit probleem weten te verhelpen. Deze zijn pas 4 jaar na opening geplaatst. Zo vertelt René dat zaken die bij de bouw niet per sé hoeven best wel mogen wachten tot iets budgettair mogelijk is. Uiteindelijk, na een paar jaar sparen, was het financieel mogelijk in combinatie met een energielening van de provincie Utrecht. Hierdoor zijn ze in staat om hun eigen energie op te wekken met 470 panelen. Daarmee is een nagenoeg energie neutrale zorgvoorziening gerealiseerd. Het laatste stapje (geen gas meer gebruiken) is om gezondheidsredenen niet mogelijk. Bij ouderenzorg is de legionellabacterie een groot risico. En deze kun je alleen bestrijden door 24/7 één keer per uur alle leidingen tot 60 graden te verwarmen. Technisch gezien kan dit het beste met gas.
“Alles is uiteindelijk terug te brengen naar eenvoudige cijfers.”
Door de manier van bouwen heeft De Eemhorst een heel laag energieverbruik. Ook is gekeken naar de CO2 uitstoot tijdens de bouw en in de levenscyclus van het gebouw. Op het stuk grond stonden eerst meerdere gebouwen. Bij het slopen hiervan is het puin ter plekke gemalen en opnieuw hergebruikt bij de bouw. Dit scheelt weer in het aantal vrachtwagenbeweging tijdens de bouw. Ook is getwijfeld tussen houten wanden of stenen muren. Uiteindelijk is er op basis van een levenscyclusanalyse toch gekozen voor baksteen. zo vertelt René dat de milieuschade van de productie weer terug gehaald wordt op de lange termijn. Daarnaast is er in elke tussenmuur van de appartementen een latei ingemetseld. Dankzij de latei kan later de muur worden weggehaald wat een doorgang creëert. Hierdoor is een andere aanwending van het gebouw snel en tegen lage kosten te realiseren. Hierdoor kan het gebouw meerdere gebruiksfuncties krijgen. Op deze manier is de verwachte levensduur 30 jaar in plaats van de gebruikelijke 20 jaar terwijl er tijdens de bouw nauwelijks meerkosten zijn. René vertelt ook dat daar waar technische oplossingen mogelijk waren deze ook zijn gekozen. Techniek is vaak een betere oplossing dan te vertrouwen op het gedrag van de mens. Zo zijn er drie aparte systemen van ledverlichting in de gezamenlijke ruimten die automatisch werken op tijdsklokken en schemerschakelaars, zo is er op elk moment van de dag een andere lichtintensiteit die past bij de doelgroep. Medewerkers hoeven hier niet aan te denken en er zijn nooit problemen dat het of te donker is of dat er energie wordt verspild door te veel licht omdat iemand een schakelaar vergeet aan of uit te zetten.
“We moesten heel veel producten zoeken, omdat deze in Nederland nog niet te koop zijn. Er wordt al heel snel gezegd dat het product er niet is of dat het niet kan of niet zo werkt. Je moet soms heel veel tijd in iets stoppen om te weten wat je wil en waar je het product kan krijgen.”
De Eemhorst is gefinancierd door de Triodosbank en voldoet aan de eisen voor Groene leningen. Dat bracht hele opgaven mee voor de duurzaamheid van het ontwerp. Een van de uitdagingen waar René tegen aan liep was dat niet altijd alles al in Nederland te koop is wat je wil. Zo was de wens van René om geïsoleerde panelen op het dak te leggen die een bepaalde R waarde (isolatie waarde) hadden. Deze waren in Nederland niet te verkrijgen. Echter wel in Duitsland. Dit weerhield René er niet van om te kijken of import een optie was. Na onderzoek kwam hij erachter dat deze panelen vlakbij nl. in Ede worden gemaakt en tot dan toe alleen geleverd in Duitsland omdat daar de eisen hoger liggen. Na het bellen met de fabrikant werd de Eemhorst de eerste Nederlandse afnemer van deze panelen.
“Uiteindelijk zijn het de kinderen die bepalen waar vader en/of moeder gaat wonen, en zij willen ook duurzaamheid. Ze weten ook dat het na hun generatie niet stopt. Waardoor het argument om voor duurzaamheid te kiezen wordt versterkt.”
Naast een duurzaam pand heeft de Eemhorst ook gekeken naar natuur in de directe omgeving. Hierbij benadrukt René dat je niet altijd moet kijken naar de korte termijn opbrengsten van een investering. Duurzaamheid verdient zich vaak pas op langere termijn terug. Zo hebben ze bomen gepland en slootkanten afgeschuind waardoor er kwelwaterminnende flora kan komen. Ook worden er poelen en houtwallen aangelegd waardoor bepaalde vogelsoorten en insectensoorten bij de Eemhorst een plek krijgen. Zo gaat de imker van De Eemhorst dit jaar de zwarte bij herintroduceren, deze is in Nederland uitgestorven. Voor dementerende ouderen is het heel belangrijk dat je in de directe omgeving tastbare dingen kunt laten zien. Zo is er onlangs een steenuilenpaar in de nestkast op de Eemhorst gevonden. Deze zijn geringd terwijl alle bewoners er omheen stonden. René vertelt hierbij dat ze niet kunnen wachten tot het uilenpaar haar jongeren krijgen zodat de ouderen deze kunnen zien.
Ook acht René het scheiden van producten van groot belang. Zo wordt het incontinentiemateriaal gescheiden. De gemeente Soest stimuleert dit en steunt een bedrijf wat dit type afval inzamelt bij kinderdagverblijven en verpleeghuizen. Daarnaast wordt er bij de inkoop van voedsel gekeken naar de milieu impact. Dat betekent een drietrap waarbij seizoensgebonden voorop staat, dan regionaal en dan biologisch. Ook richt De Eemhorst zich steeds meer op het produceren van eigen vlees en groente. Om uiteindelijk zo duurzaam mogelijk bezig te zijn.